Barhal Kilisesi, Artvin Parhali Manastırı Gürcü Kralı III Davit

Barhal Kilisesi, Artvin 

Parhali Manastırı Gürcü Kralı III Davit tarafın-dan 961– 973 yılları arasında inşa edilmiştir.  Vaftizci Yahya adına kurulmuş olan manastır bir ana kilise ile iki küçük kiliseden oluşuyordu. 1677 yılında Hacı Şerif Efendi tarafından onartılarak camiye çevrilmiştir.

Kiliseye, Yusufeli ilçe merkezinden,Artvin il merkezinden kiralanacak araçlarla veya köylere kalkan köy servisleriyle ulaşabilir, Köy servisi ile giderseniz, köyden sonra yürümeniz gereken yaklaşık 2 km bir yol vardır. Kilise Altıparmak Köyü merkezinden sol tarafa ayrılan yolun yaklaşık 2 km ilerisindedir.

Barhal'ın kelime anlamı (Balkar / Bulgar) demektir. M.Ö. 149-127 yıllarında Artvin ve çevresi Arsaklı Devleti yönetimine geçmiştir. Eski Oğuzlar olarak bilinen bu devlet zamanın da, Barhal Çayı vadisine Bulgar Türkleri yerleş-miştir. Yusufeli ilçesine bağlı bugünkü Sarıgöl hudutları kesimine yerleşmişler ve buradan geçen çaya da adlarını verirken, çayın ismine izafeten bu suyun kenarında kurulan bu köye de bu ad verilmiştir. Yani Barhal (Balkar / Bulgar) denmiştir.

Kilisenin cepheleri kesme taş kullanılarak düzgün bir işçilikle örülmüştür. Pencere üst kemerlerinde kabartmalı teknikte yapılmış figürlü süslemeler vardır. Parhali Kilisesi’nin duvar resimleri kısmen günümüze ulaşmıştır. Kilise camiye dönüştürülürken duvar resimleri sıvanmıştır. Parhali Kilisesi Tao-Klarceti’de günümüze büyük sağlam ulaşmış yapılardan biridir.

Kilise üç nefli, bazilikal planlı olup, dıştan 28.55 x 8.65 metre ölçülerine sahiptir. Kilisenin doğu cephesi, düşey olarak iki farklı yüksekliğe, yatay ise üç kademeli bölümden meydana gelmiştir.  Cephenin merkezindeki üçgen alınlık, iki kademeli ve yuvarlak kemerli arkadlarla hareketlendirilmiştir. 

Cephede yuvarlak kemerli, dikdörtgen formlu pencerelere yer verilmiştir. Apsis cephesinin iki yanında bulunan prothesis ve diakonikonun cepheleri birbirine benzer olarak düzenlenmiştir Üç  basamaklı subasman  üzerine oturtulan doğu cephe, farklı ölçü ve şekilden oluşan üç silme ile geçilen çatı ile sınırlanmaktadır. 

Güney cephe de üç basamaklı su basman üzerine oturtulmuş ve aynı çerçeve içerisinde  ele alınmıştır.  Cephe  yüzeyi, iki  katlı  olarak karşımıza çıkar. Yapının cephe düzenlemeleri hemen hemen birbirine benzemektedir.

Manastırın iki küçük kilisesinden (şapel) birinci şapel ana kilisenin 1.5 kilometre güneyinde, eski bir yolun yakında yer alır. İkinci şapel ana kilisenin 1 kilometre güneybatısında, birinci şapel giden yolun kıyısındadır. İki şapel de büyük ölçüde ayakta kalmıştır.

Giorgi Kazbegi, 1874’te yayımlanan kitabında Parhali Kilisesi’nden uzun uzun söz etmiştir. Kazbegi, bu kubbesiz kilisenin o tarihte Tbeti Kilisesi’nden daha iyi durumda olduğunu da belirtmiştir. Şuşanik'in Şehadeti adlı eserin günümüze ulaşan en eski elyazması örneği bu manastırda yazıya geçirilmiştir. Yaklaşık olarak aynı tarihlerde de Gabriel adında birinin burada birkaç İncil kopyaladığı da bilinir.

Kilise binası 1987 yılında Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından taşınmaz kültür varlığı olarak tescillenmiştir. Restorasyon çalışmaları devam eden kilise, şu anda cami olarak kullanılmaktadır. 

Derleyen: Sinan Acartürk

Kaynak: taoklarcetihomeblog, kulturpoltali, vikipedi, yusufelibelediyesi

Görsel: Parhali Kilisesi (güney cephesi), Parhali Kilisesi (doğu cephesi)